De Watertoren Bussum

De oude watertoren uit 1897 staat als een baken in het landschap en vormt samen met het nieuwe kantoorgebouw de markante entree van Bussum. De toren is met een brug gekoppeld aan het nieuwe kantoorgebouw dat als een glazen paviljoen in de omgeving staat. VOCUS is met het architectenbureau op de 2e verdieping van het paviljoen gevestigd. De kop van de toren bevat een vergader- en kantoorruimte met een weids uitzicht over de omringende natuur. De oude aluminium kap rond het reservoir, door Van Kooten en De Bie Het Horlogeknopje genoemd, maakte plaats voor glazen wanden.

Het gebouw voorziet volledig in zijn eigen energiebehoefte door het gebruik van windmolens, zonnecellen en een bio-warmtekrachtkoppeling en is daarmee CO2-neutraal. Er is geen rioolaansluiting. Een helofytenfilter - een vijver met speciale planten - zuivert het afvalwater op biologische wijze, inclusief dat van het sanitair. De Watertoren is een project van VOCUS, dat samen met NIBE (Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie) is ontworpen en ontwikkeld. Het won meerdere prijzen en werd door VARA Vroege Vogels uitgeroepen tot Nederlands duurzaamste bedrijfsgebouw. 

Een van veraf zichtbaar baken dat richting geeft. Zou het die rol ook kunnen vervullen op een ander gebied? Bijvoorbeeld dat van duurzaamheid? We gingen de uitdaging aan. Het gebouwschema bestaat uit de volgende delen: watertoren, brug, paviljoen en helofytenfilter. Het grote kantoordeel noemen we ‘het paviljoen’ omdat het glasachtig is vormgegeven. De watertoren blijft in alles de beeldbepalende factor. Zo staat het paviljoen in de ‘schaduw’ van de watertoren. De luchtbrug verbindt beide delen.

De historisch gemarkeerde hoofdentree van de watertoren is behouden gebleven. Bezoekers met de auto komen via de entree in de parkeerlaag het gebouw binnen. Bijzonder is de grondruil met het Goois Natuurreservaat. Daardoor ligt het paviljoen echt omgeven door bomen, midden in het bos. De realisatie van het paviljoen was essentieel om de kostbare renovatie van de watertoren en de duurzame maatregelen te kunnen bekostigen. Het gebouw heeft drie kantoorlagen en een parkeerlaag. De eigen waterzuivering ligt naast het gebouw.

De hoge duurzaamheidsscore wordt bij de watertoren vooral behaald door de installaties. We vergelijken een renovatiegebouw met de watertoren. Hierbij vergelijken we de waarde van de Milieu Index Gebouw (MIG). Links toont de grafiek een renovatiegebouw met een MIG188 waarbij de door materiaal veroorzaakte milieubelasting gering is (grijs, 11%) en de door energieverbruik veroorzaakte milieubelasting hoog is (lichtblauw, 88%). Rechts staan de cijfers van de watertoren met een MIG640: 25% van de milieubelasting wordt door energie bepaald (het is dus een zeer energiezuinig gebouw) en 74% wordt veroorzaakt door de materialen. Het materialenaandeel wordt relatief aanzienlijk groter als het energieaandeel kleiner wordt; absoluut gezien neemt de milieubelasting sterk af.

Ook op het gebied van waterverbruik is het project uniek. Het pand heeft geen rioolaansluiting. Het afvalwater wordt gezuiverd door middel van een helofytenfilter. Het gezuiverde water dat daar uitkomt, wordt hergebruikt voor de toiletspoeling van alle toiletten in het gebouw. Daarmee wordt 80% van het drinkwaterverbruik gespaard en ontstaat een kleine waterkringloop. Op deze schaal was een helofytenfilter in Europa nog niet toegepast.

Een helofytenfilter kan afvalwater [1] van een gebouw op natuurlijke wijze zuiveren. Het filter bestaat uit een substraat of zandbed [2] waarin helofyten groeien. Dit zijn moerasplanten, zoals lisdodden, biezen en riet. De planten transporteren zuurstof naar de wortels, waar grote hoeveelheden zuurstofminnende bacteriën zich in het zandbed vestigen. De bacteriën zetten de afvalstoffen in het water om in voedingsstoffen voor de planten en zichzelf. Het gezuiverde water wordt via een grindlaag met drainageleidingen [3] naar een controleput [4] en vervolgens naar een eventueel reservoir [5] en terug naar het gebouw voor hergebruik geleid [6]. Een helofytenfilter is altijd circa 10°C tot 15°C en doet ook ’s winters zijn werk.

Met een warmtekrachtkoppeling (WKK) worden elektriciteit en warmte gelijktijdig in één installatie geproduceerd. Daardoor wordt de gebruikte brandstof [1] - vaak fossiele brandstoffen, maar het kan ook biogas of biomassa zijn - efficiënter aangewend. Met een turbine [2], aangedreven door de verbranding, wordt in een generator [3] elektriciteit [4] opgewekt. De restwarmte [5] die altijd vrijkomt bij de elektriciteitsproductie laat men niet verloren gaan maar wordt via een warmtewisselaar [6] langs koel water of koude lucht [7] gevoerd, dat vervolgens wordt gebruikt om bijvoorbeeld een gebouw te verwarmen [8]. Die gekoppelde productie van elektriciteit en warmte heeft een hoog totaalrendement.

Het gebouw voorziet volledig in zijn eigen energiebehoefte, door het gebruik van windmolens, zonnecellen en een bio-warmtekrachtkoppeling en is daarmee CO2-neutraal. Er is geen rioolaansluiting. Een helofytenfilter - een vijver met speciale planten - zuivert het afvalwater op biologische wijze, inclusief dat van het sanitair. De Watertoren is een project van VOCUS, dat samen met NIBE (Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie) is ontworpen en ontwikkeld. Het won meerdere prijzen en werd door VARA Vroege Vogels uitgeroepen tot Nederlands duurzaamste bedrijfsgebouw.